Türkiye'de bazı firmalar, ekonomik krizleri fırsata çevirerek ürün fiyatlarına gereksiz zamlar yapabiliyor. Bu tür davranışlar, piyasa denetimindeki boşluklardan ve zayıf tüketici bilincinden yararlanıyor. Özellikle gıda, temizlik ve enerji sektörlerinde görülen bu artışlar, halkın temel ihtiyaçlara erişimini zorlaştırıyor. Firmaların fahiş fiyat politikaları, denetim yetersizliği ve halkın boykot gücünün sınırlı olması nedeniyle çoğu zaman cezasız kalıyor.

Avrupa'da Durum

Avrupa Birliği ülkelerinde, bu tür fiyat artışlarına karşı ciddi önlemler alınır. Örneğin:

• Almanya: Federal Kartel Ofisi (Bundeskartellamt), haksız rekabeti veya sebepsiz fiyat artışlarını inceleyerek ağır para cezaları uygular. Fahiş fiyatlarla halkı sömüren firmalar, yüksek cezalarla yüzleşmek zorunda kalır. Örneğin, pandemi döneminde dezenfektan ve maske gibi ürünlere yapılan zamlar sonrası Almanya’da ciddi düzenlemeler yapılmıştır.
• Fransa: Tüketici Koruma Ajansı (DGCCRF), perakende ve tedarik zincirlerini sıkı denetim altına alır. Yüksek zam yapan firmalar doğrudan kamuoyuna açıklanarak “rezil edilme” yöntemiyle caydırılır.
• İngiltere: Competition and Markets Authority (CMA), özellikle enerji ve gıda fiyatlarına odaklanır. 2022 enerji krizinde bazı firmalara, spekülatif zam yaptıkları için milyonlarca pound ceza kesilmiştir.

Avrupa’da tüketici bilinci de çok yüksektir. İnsanlar sosyal medyada kampanyalar başlatır, zam yapan ürünleri boykot eder. Bu durum, şirketleri sorumluluk almaya zorlar.

ABD’de Durum

Amerika’da Federal Ticaret Komisyonu (FTC) ve eyalet düzeyindeki düzenleyiciler, piyasa manipülasyonlarına karşı çok hızlı aksiyon alır. Örneğin:

• Pandemi Dönemi: Maske ve dezenfektan gibi ürünlere yapılan zamlar sonrası Amazon gibi büyük platformlar, aşırı fiyat koyan satıcıları engelledi.
• Yakıt Krizleri: Benzin fiyatlarına haksız zam yapan petrol şirketleri, toplu davalarla milyonlarca dolar tazminat ödemek zorunda kalmıştır.
• ABD'de, ayrıca güçlü bir tüketici hakları kültürü vardır. İnsanlar sosyal medyada ürünleri ve firmaları şikayet ederek kamuoyu oluşturur. Büyük boykotlar düzenlenir. Şirketler, marka itibarını korumak için bu tür tepkilere çok dikkat eder.

Türkiye’de Neler Yapılabilir?

Daha Sıkı Denetimler: Haksız zam yapan firmalara ağır cezalar uygulanmalı ve bu firmalar halka açıklanmalı.

Tüketici Bilinci: Halk, fiyat artışlarına karşı duyarlı hale getirilmeli; boykot ve sosyal medya kampanyalarıyla farkındalık artırılmalı.

Yaptırım Güçlendirme: Avrupa ve ABD’deki gibi bağımsız piyasa denetçileri kurulmalı, firmalar düzenli olarak kontrol edilmeli.

Sonuç olarak, Türkiye’de haksız fiyat artışlarına karşı daha etkili düzenlemeler yapılmazsa, halkın alım gücü daha da zayıflayacak ve ekonomik krizler derinleşecektir. Avrupa ve ABD’deki düzenleme ve tüketici bilinci modelleri, Türkiye için ilham kaynağı olabilir.